Olinowanie jachtu żaglowego czyli Takielunek – wszystko co musisz wiedzieć o linach na jachcie

Nazwy lin na jachcie

Na jachcie żaglowym znajduje się wiele lin, każda z nich ma swoją specyficzną nazwę i funkcję. Do najważniejszych należą: fał, szot, hals, szpring, cuma, sterlina, topenant, wanty, sztagi, backstagi i inne.

Lina do ustawiania żagla

Lina służąca do ustawiania żagla to fał. Lina służąca do podnoszenia żagla to też fał.
Dzięki fałom możemy podciągać żagle do góry, a także regulować ich kształt.
Szoty natomiast służą do regulacji kąta żagla w stosunku do osi podłużnej jachtu.

Olinowanie stałe jachtu

Olinowanie stałe to elementy, które utrzymują maszt w pionie. Należą do nich wanty (boczne), sztag (przedni) i backstagi (tylne). Są one nieruchome i nie zmieniają swojego położenia podczas żeglugi.

Sztagi to liny stabilizujące omasztowanie w płaszczyźnie symetrii

Rodzaje sztagów

• sztagi dziobowe – Mocowane do masztu i biegnące ku pokładowi w kierunku dziobu jednostki. Utrzymują maszt i zapobiegają jego przechyleniu w kierunku rufy
• sztagi międzymasztowe – Przebiegają pomiędzy sąsiednimi masztami np. od topu bezanmasztu do kolumny grotmasztu (bezansztag). Sztagi te mogą być czasem prowadzone w kierunku poprzedniego masztu.
• Achtersztagi – liny biegnące od topu lub górnej części masztu w kierunku rufy, gdzie są zamocowana do pokładu. Stabilizują maszt przeciwdziałając pochylaniu się go do przodu.
• Baksztagi – Przebiegają od topu masztu do okuć na burtach na odcinku pomiędzy rufą a masztem. Położenie okuć do których są przytwierdzone zależy od konstrukcji jachtu. Baksztagi jak sama nazwa w liczbie mnogiej wskazuje – występują parami, często w większej ilości. Baksztagami pracuje się podczas żeglugi. Baksztagi rzadko stosowane są zawsze przy ożaglowaniu bermudzkim, a często przy gaflowym, gdzie gafel utrudnia lub uniemożliwia mocowanie achtersztagu.
• sztagi drzewc pomocniczych – Tutaj tylko słyszałem nazwy takie jak watersztag, waterbaksztaag, achterwatersztag oraz achterwaterbaksztag, ale i tak nie wiem do czego służą bo nigdy ich na oczy nie widziałem

Nazwy oraz Rodzaje want na jachcie
Wanty to liny olinowania stałego które stabilizują maszt w płaszczyźnie prostopadłej do płaszczyzny symetrii jednostki pływającej (czyli żeby się nie bujał na prawo i lewo).
Wanty na jachcie występują symetrycznie parami na obu burtach, a na większych jachtach i żaglowcach jest ich zwykle kilka par.
Z jakiego materiału są wanty na jachcie
Wanty zazwyczaj wykonane są ze stalowych lin. Na większych łodziach spotyka się też wanty w postaci prętów. Rozmiar, liczba oraz układ want zależy od wielkości masztu i przeznaczenia jednostki pływającej.

Rodzaje want na jachcie
Nazewnictwo want pochodzi od części masztu, do którego są przymocowane; i tak wyróżniamy:

• Stenwanta
• Bramstenwanta
• Topwanta
• wanta krzyżowa
• wanta kolumnowa

Olinowanie ruchome jachtu

Olinowanie ruchome to linie, które służą do manipulacji żaglami i sterem. Do olinowania ruchomego należą fały, szoty, halsy, sterliny i inne. Na fał foka najczęściej używane są liny typu dyneema (dyneema to handlowa nazwa polietylenu o bardzi dużej masie cząsteczkowej), średnica to najczęściej 4-6 mm, w zależności od wielkości żagla. Fał foka może być też wykonany z cienkiej liny stalowej np 2mm

Lina linie nie równa

Jakie liny na fały

Wybór lin na fały zależy od wielu czynników, takich jak typ jachtu, rodzaj żeglugi, a także preferencje żeglarza.

Liny poliamidowe

Liny poliamidowe są elastyczne i odporne na ścieranie. Są idealne do zastosowań, gdzie potrzebna jest duża wytrzymałość na rozciąganie.

Liny polipropylenowe

Liny polipropylenowe są lekkie i pływają na wodzie. Są idealne do zastosowań, gdzie ważna jest niska masa i odporność na wilgoć.

Liny poliestrowe

Liny poliestrowe są bardzo wytrzymałe na rozciąganie i ścieranie. Są idealne do zastosowań, gdzie potrzebna jest duża wytrzymałość i długotrwałość.

Liny aramidowe

Liny aramidowe są niezwykle wytrzymałe na rozciąganie i bardzo odporne na wysokie temperatury. Są idealne do zastosowań, gdzie potrzebna jest maksymalna wytrzymałość.

Liny Vectranowe

Liny Vectranowe są bardzo wytrzymałe na rozciąganie i odporne na ścieranie. Są idealne do zastosowań, gdzie potrzebna jest duża wytrzymałość i odporność na ścieranie.

Jak dobrać linę krok po kroku – praktyczny poradnik dla żeglarzy

Dobór właściwej liny żeglarskiej to nie tylko kwestia materiału, ale także średnicy, elastyczności, odporności na promieniowanie UV czy sposobu zakończenia. Oto kilka kroków, które warto wziąć pod uwagę:

• Określ zastosowanie – czy lina ma służyć jako fał, szot, cumka czy lina asekuracyjna?
• Wybierz materiał odpowiedni do pracy i warunków – do dużych obciążeń Dyneema, do lekkich manewrów polipropylen.
• Dobierz średnicę do osprzętu pokładowego – np. fały 4–8 mm w zależności od wielkości jachtu i bloczków.
• Zwróć uwagę na sztywność liny i jej podatność na ślizganie się w kabestanach.
• Nie ignoruj aspektów wizualnych – kolorowe oznaczenia pomagają rozróżniać funkcje lin w kokpicie.

Jakie błędy popełniają żeglarze przy doborze lin?

Błędny wybór liny może prowadzić do utraty komfortu żeglugi lub wręcz zagrożenia bezpieczeństwa. Oto najczęstsze pomyłki:

• Zbyt cienkie liny do dużych obciążeń – mogą pęknąć lub przecinać dłonie.
• Użycie lin elastycznych jako szotów – powoduje opóźnioną reakcję żagla.
• Niewłaściwe przechowywanie lin po sezonie – brak suszenia prowadzi do rozwoju pleśni i skrócenia żywotności.
• Brak oznaczenia lin w kokpicie lub używanie lin w tym samym kolorze – w sytuacjach awaryjnych prowadzi do chaosu.
• Brak porządku w linach – splątane liny uniemożliwiają szybką reakcję

Konserwacja i żywotność lin żeglarskich

Liny żeglarskie również wymagają regularnej konserwacji. Po każdym rejsie warto:

• spłukać je słodką wodą – sól skraca żywotność włókien,
• wysuszyć w cieniu, unikając bezpośredniego słońca,
• przechowywać w suchym miejscu, zwinięte w buchtę lub worek żeglarski,
• sprawdzać końcówki lin i ich uszkodzenia przy okuciach i bloczkach.

Żywotność liny zależy od materiału i sposobu eksploatacji – np. lina poliestrowa dobrze konserwowana może służyć 5–7 sezonów.

Jak wybrać linę żeglarską?

Wybór lin żeglarskich zależy od wielu czynników. Ważne jest, aby brać pod uwagę typ jachtu, rodzaj żeglugi, a także indywidualne preferencje. Ważne jest również, aby pamiętać o regularnej konserwacji i wymianie lin, aby zapewnić bezpieczeństwo i komfort podczas żeglugi.

Normy i wytyczne techniczne dotyczące lin (nie tylko na jachtach)

1. ISO – Międzynarodowa Organizacja Normalizacyjna

• ISO 10333 / ISO 12401 – Liny i uprzęże bezpieczeństwa (także na jachtach)
• ISO 9554 – Terminologia lin włókienniczych
• ISO 1140 – Liny z włókien poliamidowych
• ISO 1141 – Liny z włókien poliestrowych
• ISO 1346 – Liny z włókien polipropylenowych
• Te normy określają m.in. odporność na rozciąganie, ścieranie, promieniowanie UV oraz sposoby testowania lin.

2. EN (Normy Europejskie)

• EN 919, EN ISO 9554 – klasyfikacje i parametry techniczne lin używanych w żegludze rekreacyjnej i komercyjnej.

3. Normy PZŻ (Polski Związek Żeglarski)

– PZŻ udostępnia wytyczne dotyczące wyposażenia jednostek szkoleniowych oraz minimalnych wymagań technicznych olinowania w kursach żeglarskich.

W kontekście olinowania, PZŻ kładzie nacisk na:

Minimalne wymagania dla takielunku jednostki egzaminacyjnej i szkoleniowej

• Maszt i olinowanie muszą być w dobrym stanie technicznym, bez oznak korozji, przetarć czy deformacji.
• Olinowanie stałe (wanty, sztagi, achtersztagi) musi być odpowiednio naciągnięte i zabezpieczone przed samoczynnym luzowaniem się (np. kontrami).
• Olinowanie ruchome (fały, szoty) powinno być dobrane do rozmiaru żagli – zarówno pod względem średnicy, jak i wytrzymałości roboczej.
• Wszystkie liny powinny umożliwiać płynną obsługę żagli – w praktyce oznacza to, że powinny być odporne na skręcanie, miękkie w dłoni i nieśliskie.

Wymogi bezpieczeństwa pzż

• Stan techniczny lin musi zapewniać pełną funkcjonalność podczas manewrów żeglarskich, w tym nie może być przetarć, włókien odstających, przecięć lub oznak degradacji UV.
• Zalecana jest okresowa kontrola przez instruktora lub bosmana szkoleniowego.
• Część ośrodków – zgodnie z zaleceniami PZŻ – prowadzi karty przeglądów technicznych olinowania i osprzętu pokładowego, podobnie jak w przypadku ratownictwa (kamizelek, tratw).

Rekomendowane typy lin i średnice

W wytycznych i praktyce szkoleniowej często pojawiają się zalecenia, np.:

• Fały: 6–8 mm, lina poliestrowa z rdzeniem i oplotem, najlepiej z miękkim chwytem.
• Szoty foka / grota: 8–10 mm, elastyczność umiarkowana, odporność na przecieranie o knagi lub bloczki.
• Cumy: min. 10 mm, elastyczne (np. poliamidowe), preferowane cumy z rdzeniem skręcanym lub splecionym.

Dobór lin w kontekście szkoleniowym

Liny wykorzystywane w szkoleniu mają podlegać zasadzie:

• łatwości obsługi przez osoby początkujące,
• zróżnicowania kolorystycznego (żeby ułatwić naukę),
• minimalnego ryzyka kontuzji dłoni przy braku rękawic.

Szczegółowe wytyczne norm olinowania można znaleźć w wytycznych: https://pya.org.pl/files//komisje-zespoly/mzt/dok/Przepisy%20NBIWJ%20ZNT%20PZ%C5%BB%20wyd.%20IX%20-%202024.06.27.pdf

O autorze: Patryk jest żeglarzem z 15+ letnim doświadczeniem na wodach śródlądowych. Konstruktor wichajstrów pokładowych. Naprawiacz
Grafika na podstawie fotografii by shvets anna (peexels)